វ៉ាស៊ីនតោន៖ ប្រទេសកម្ពុជាប្រតិកម្មទៅនឹងការទទូចរបស់ស.រ.អា.ដែលអំពាវនាវឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតអំពីភាពមិនប្រក្រតីរឿងការបោះឆ្នោតក្រោយការប្រកាសលទ្ធផលបោះឆ្នោតជាផ្លូវការ។ លោកសុខ ខេមរានៃវីអូអេរាយការណ៍ពីរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនថា មន្ត្រីកម្ពុជាមួយចំនួនបានអះអាងថា ការទទូចដូច្នោះជារឿងមិនអាចទទួលយកបានទេ។
ក្រុមមន្ត្រីកម្ពុជា នៅថ្ងៃអង្គារនេះ បានថ្លែងថា ការទទូចរបស់ស.រ.អា.ឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតដោយមានតម្លាភាពក្រោយលទ្ធផលបោះឆ្នោតដែលបង្ហាញថា គណបក្សប្រជា ជនកម្ពុជាឈ្នះឆ្នោតនោះ ជារឿងមិនអាចទទួលយកបានទេ តាមច្បាប់កម្ពុជា ដោយចាត់ទុកថា ការបោះឆ្នោតបានបញ្ចប់ទៅហើយ។
លោកផៃ ស៊ីផាន អ្នកនាំពាក្យមួយរូបរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានអះអាងថា សម្រាប់កម្ពុជាការទាមទារឲ្យបង្កើតស្ថាប័នថ្មីដើម្បីស៊ើបអង្កេតរឿងបោះឆ្នោតនោះគឺមិនអាចដោះស្រាយចេញទេគឺមានតែស្ថាប័នដែលសភាបានបង្កើតប៉ុណ្ណោះដែលអាចធ្វើកិច្ចនេះបានស្របច្បាប់។
«ដូច្នេះខ្ញុំឃើញថា ក្រសួងការបរទេសស.រ.អា.គួរលោកអធ្យាស្រ័យយល់ពីស្ថាន ភាពច្បាប់របស់កម្ពុជាជាជាងយកតាមមនោសញ្ចេតនាដែលកម្ពុជាពិបាកនឹងទទួលយកបាន»។
លោកបានបន្ថែមថា កម្ពុជាមានយន្តការជាតិរបស់ខ្លួន គឺគ.ជ.ប.ដែលមិនកើតចេញពីប្រទេសណាមួយនោះទេ សម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហាបោះឆ្នោត ហើយគ.ជ.ប.នេះបានកើតដោយស្របច្បាប់ចេញពីសភា និងក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញកម្ពុជា។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយលោកផៃ ស៊ីផានអះអាងថា កម្ពុជាទទួលស្គាល់ចំពោះក្តីបារម្ភរបស់ស.រ.អា.ចំពោះកម្ពុជា ទោះបីជាការចាប់អារម្មណ៍ហ្នឹងមិនចំគោលដៅក្តី។
នៅពេលសួរពីការពិនិត្យ ស៊ើបអង្កេតឲ្យមានតម្លាភាពឡើងវិញដែលស.រ.អា.បានលើកឡើងចំពោះភាពមិនប្រក្រតីនៃការបោះឆ្នោតនោះ លោកទេព នីថា អគ្គ លេខាធិការនៃគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត បានអះអាងថា កម្ពុជាបានអនុវត្តច្បាប់បោះឆ្នោតរួចហើយចំពោះការបោះឆ្នោត ហើយការស៊ើបអង្កេតណាមួយដែលអាចកើតឡើងបានគឺធ្វើសម្រាប់កែប្រែប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត សម្រាប់ការបោះឆ្នោតលើកក្រោយតែប៉ុណ្ណោះ។
«បើនិយាយតាមច្បាប់នៅប្រទេសកម្ពុជាគឺការបោះឆ្នោតហ្នឹងត្រូវបានបញ្ចប់ អស់ហើយ ព្រោះថា ការប្តឹងតវ៉ាហ្នឹង ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញបានសម្រេចហើយ។ បន្ទាប់មក គ.ជ.ប.បានប្រកាសលទ្ធផលផ្លូវការរួចហើយ»។
គណបក្សជំទាស់របស់លោកសម រង្ស៉ី និងលោកកឹម សុខាមិនទទួលស្គាល់លទ្ធផលបោះឆ្នោតទេ ដោយគំរាមមិនចូលរួមប្រជុំសភាថ្ងៃទី២៣កញ្ញាខាងមុខ ដែលត្រូវកោះប្រជុំលើកដំបូងដោយព្រះមហាក្សត្រ និងគណបក្សជំទាស់បានគំរាមធ្វើបាតុកម្ម៣ថ្ងៃជាប់គ្នាពីថ្ងៃទី១៥ដល់ថ្ងៃទី១៧ខែកញ្ញាដើម្បីឲ្យមានការផ្តល់យុត្តិធម៌និងរកការណ៍ពិតពីភាពមិនប្រក្រតីជាច្រើនដែលកើតឡើងចេញពីការបោះឆ្នោត កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដាឆ្នាំ២០១៣។ ព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយទាំងនេះអាចធ្វើឲ្យមានការគាំងដំណើររៀបចំរដ្ឋភាថ្មីនិងរដ្ឋាភិបាលថ្មីស្របច្បាប់ដែលកើតចេញពីការបោះឆ្នោត បើគ្មានការសម្របសម្រួលផ្នែកនយោបាយ។
ដោយព្រួយបារម្ភពីស្ថានការណ៍នយោបាយកម្ពុជា ក្រសួងការបរទេសស.រ.អា.នៅតែ ទទូចឲ្យប្រទេសកម្ពុជាដោះស្រាយភាពមិនប្រក្រតីនៃការបោះឆ្នោតតាមរយៈ ការបង្កើតគណៈកម្មការឯករាជ្យមួយដើម្បីស៊ើបអង្កេតភាពមិនប្រក្រតី ដោយតម្លាភាព។
លោកស្រី ម៉ារី ហាហ្វ (Marie Harf) អ្នកនាំពាក្យស្តីទីនៃក្រសួងការបរទេសស.រ.អា.បានថ្លែងប្រាប់ក្រុមអ្នកយកព័ត៌មានកាលពីថ្ងៃច័ន្ទតាមប្រសាសន៍ដើមថា៖
«យើងនៅតែមានជំនឿថា ការពិនិត្យមើលដោយតម្លាភាពចំពោះភាពមិនប្រក្រតីលើការបោះឆ្នោតក្នុងខែកក្កដានឹងជួយវាយតម្លៃ និងដោះស្រាយការខុសឆ្គងក្នុងពេលបោះឆ្នោត ហើយនឹងផ្តល់នូវការជឿជាក់ច្រើនជាងមុនលើដំណើរការបោះឆ្នោត។ យើងនៅតែបន្តទទូចឲ្យគ្រប់ភាគីទាំងអស់ ដូចដែលយើងធ្លាប់បានទទូចកន្លងមក ឲ្យចាប់យកឱកាសនេះដើម្បីធ្វើឲ្យដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យដើរឆ្ពោះទៅមុខ»។
ការប្រកាសលទ្ធផលបោះឆ្នោតផ្លូវការចុងក្រោយរបស់គ.ជ.ប.កាលពីថ្ងៃ អាទិត្យកន្លងទៅបានបង្ហាញថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាឈ្នះ៦៨អាសនៈ ដែលអាចបង្កើតរដ្ឋាភិបាលតែម្នាក់ឯងបាន។ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិឈ្នះ៥៥អាសនៈក្នុងចំណោមអាសនៈសរុបក្នុងសភាដែលមានចំនួន១២៣អាសនៈ។ តែគណបក្សសង្គ្រោះជាតិវិញអះអាងថា គឺខ្លួនទេដែកជាអ្នកឈ្នះបានអាសនៈ៦៣ ហើយអាចបង្កើតរដ្ឋាភិបាលម្នាក់ ឯងបាន ប្រសិនបើគណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេសព្រមបង្កើតឲ្យមានគណៈកម្មធិការ ឯករាជ្យស៊ើបអង្កេត ស្រាវជ្រាវអំពីភាពមិនប្រក្រតី។
អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សយូមែនរាយវច (Human Rights Watch) របស់ស.រ.អា.បានទទូចឲ្យក្រុមប្រទេសអ្នកផ្តល់ជំនួយនិងអ.ស.ប.ដាក់សម្ពាធឲ្យមានដំណើរការដោះស្រាយភាពមិនប្រក្រតីនៃការបោះឆ្នោតទាំងមូលឲ្យបានត្រឹមត្រូវ ដោយមានការចូលរួមពីអង្គការឯករាជ្យ ហើយគួរជៀសវាងចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍គាំទ្រការបោះឆ្នោតថា ជាការបោះឆ្នោតអាចទទួលយកបាន ឬជាលទ្ធផលចុងក្រោយនោះ។ លោកប្រេដ អាដាំ (Brad Adams) នាយកអង្គការអង្គការឃ្លាំមើលយូមែនរាយវច បានថ្លែងតាមប្រសាសន៍ដើមរបស់លោកថា៖
«ក្រុមអ្នកផ្តល់ជំនួយគួរតែទទូចឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតនេះឡើង បើពុំដូច្នោះទេ ក្រុមប្រទេសអ្នកផ្តល់ជំនួយនានានឹងក្លាយជាអ្នកផ្សំគំនិតក្នុងរឿងបោកប្រាស់ប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា»។
លោកថ្លែងថា ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតដែលលម្អៀង និងមិនយុត្តិធម៌ រចនាសម្ព័ន្ធមានបញ្ហា ការចោទប្រកាន់រឿងភាពមិនប្រក្រតីដ៏ទូលំទូលាយកើតមានច្រើន ប្រព័ន្ធ ឃោសនាលម្អៀងទៅរកគណបក្សកាន់អំណាចជាដើមនោះហើយដែលជារឿងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លោកផៃ ស៊ីផានបានអះអាងថា សេចក្តីប្រកាសព័ត៌មានរបស់អង្គការយូមែន រាយវចគឺគ្រាន់តែជាគំនិតរបស់អង្គការបរទេសមួយតែប៉ុណ្ណោះហើយមិនមែនជាក្រិត្យក្រមដែលកម្ពុជាត្រូវធ្វើតាមទេ។
ព្រះមហាក្សត្រនៃប្រទេសកម្ពុជាបានកំណត់យកថ្ងៃទី២៣ខែកញ្ញាជាថ្ងៃបើកកិច្ចប្រជុំសភាដំបូងដែលគេគិតថា ជាការបើកផ្លូវឲ្យកម្ពុជាបង្កើតសភាថ្មី និងរដ្ឋាភិបាលថ្មីក្រោយការបោះឆ្នោត៕
ក្រុមមន្ត្រីកម្ពុជា នៅថ្ងៃអង្គារនេះ បានថ្លែងថា ការទទូចរបស់ស.រ.អា.ឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតដោយមានតម្លាភាពក្រោយលទ្ធផលបោះឆ្នោតដែលបង្ហាញថា គណបក្សប្រជា ជនកម្ពុជាឈ្នះឆ្នោតនោះ ជារឿងមិនអាចទទួលយកបានទេ តាមច្បាប់កម្ពុជា ដោយចាត់ទុកថា ការបោះឆ្នោតបានបញ្ចប់ទៅហើយ។
លោកផៃ ស៊ីផាន អ្នកនាំពាក្យមួយរូបរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានអះអាងថា សម្រាប់កម្ពុជាការទាមទារឲ្យបង្កើតស្ថាប័នថ្មីដើម្បីស៊ើបអង្កេតរឿងបោះឆ្នោតនោះគឺមិនអាចដោះស្រាយចេញទេគឺមានតែស្ថាប័នដែលសភាបានបង្កើតប៉ុណ្ណោះដែលអាចធ្វើកិច្ចនេះបានស្របច្បាប់។
«ដូច្នេះខ្ញុំឃើញថា ក្រសួងការបរទេសស.រ.អា.គួរលោកអធ្យាស្រ័យយល់ពីស្ថាន ភាពច្បាប់របស់កម្ពុជាជាជាងយកតាមមនោសញ្ចេតនាដែលកម្ពុជាពិបាកនឹងទទួលយកបាន»។
លោកបានបន្ថែមថា កម្ពុជាមានយន្តការជាតិរបស់ខ្លួន គឺគ.ជ.ប.ដែលមិនកើតចេញពីប្រទេសណាមួយនោះទេ សម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហាបោះឆ្នោត ហើយគ.ជ.ប.នេះបានកើតដោយស្របច្បាប់ចេញពីសភា និងក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញកម្ពុជា។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយលោកផៃ ស៊ីផានអះអាងថា កម្ពុជាទទួលស្គាល់ចំពោះក្តីបារម្ភរបស់ស.រ.អា.ចំពោះកម្ពុជា ទោះបីជាការចាប់អារម្មណ៍ហ្នឹងមិនចំគោលដៅក្តី។
នៅពេលសួរពីការពិនិត្យ ស៊ើបអង្កេតឲ្យមានតម្លាភាពឡើងវិញដែលស.រ.អា.បានលើកឡើងចំពោះភាពមិនប្រក្រតីនៃការបោះឆ្នោតនោះ លោកទេព នីថា អគ្គ លេខាធិការនៃគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត បានអះអាងថា កម្ពុជាបានអនុវត្តច្បាប់បោះឆ្នោតរួចហើយចំពោះការបោះឆ្នោត ហើយការស៊ើបអង្កេតណាមួយដែលអាចកើតឡើងបានគឺធ្វើសម្រាប់កែប្រែប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត សម្រាប់ការបោះឆ្នោតលើកក្រោយតែប៉ុណ្ណោះ។
«បើនិយាយតាមច្បាប់នៅប្រទេសកម្ពុជាគឺការបោះឆ្នោតហ្នឹងត្រូវបានបញ្ចប់ អស់ហើយ ព្រោះថា ការប្តឹងតវ៉ាហ្នឹង ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញបានសម្រេចហើយ។ បន្ទាប់មក គ.ជ.ប.បានប្រកាសលទ្ធផលផ្លូវការរួចហើយ»។
គណបក្សជំទាស់របស់លោកសម រង្ស៉ី និងលោកកឹម សុខាមិនទទួលស្គាល់លទ្ធផលបោះឆ្នោតទេ ដោយគំរាមមិនចូលរួមប្រជុំសភាថ្ងៃទី២៣កញ្ញាខាងមុខ ដែលត្រូវកោះប្រជុំលើកដំបូងដោយព្រះមហាក្សត្រ និងគណបក្សជំទាស់បានគំរាមធ្វើបាតុកម្ម៣ថ្ងៃជាប់គ្នាពីថ្ងៃទី១៥ដល់ថ្ងៃទី១៧ខែកញ្ញាដើម្បីឲ្យមានការផ្តល់យុត្តិធម៌និងរកការណ៍ពិតពីភាពមិនប្រក្រតីជាច្រើនដែលកើតឡើងចេញពីការបោះឆ្នោត កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដាឆ្នាំ២០១៣។ ព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយទាំងនេះអាចធ្វើឲ្យមានការគាំងដំណើររៀបចំរដ្ឋភាថ្មីនិងរដ្ឋាភិបាលថ្មីស្របច្បាប់ដែលកើតចេញពីការបោះឆ្នោត បើគ្មានការសម្របសម្រួលផ្នែកនយោបាយ។
ដោយព្រួយបារម្ភពីស្ថានការណ៍នយោបាយកម្ពុជា ក្រសួងការបរទេសស.រ.អា.នៅតែ ទទូចឲ្យប្រទេសកម្ពុជាដោះស្រាយភាពមិនប្រក្រតីនៃការបោះឆ្នោតតាមរយៈ ការបង្កើតគណៈកម្មការឯករាជ្យមួយដើម្បីស៊ើបអង្កេតភាពមិនប្រក្រតី ដោយតម្លាភាព។
លោកស្រី ម៉ារី ហាហ្វ (Marie Harf) អ្នកនាំពាក្យស្តីទីនៃក្រសួងការបរទេសស.រ.អា.បានថ្លែងប្រាប់ក្រុមអ្នកយកព័ត៌មានកាលពីថ្ងៃច័ន្ទតាមប្រសាសន៍ដើមថា៖
«យើងនៅតែមានជំនឿថា ការពិនិត្យមើលដោយតម្លាភាពចំពោះភាពមិនប្រក្រតីលើការបោះឆ្នោតក្នុងខែកក្កដានឹងជួយវាយតម្លៃ និងដោះស្រាយការខុសឆ្គងក្នុងពេលបោះឆ្នោត ហើយនឹងផ្តល់នូវការជឿជាក់ច្រើនជាងមុនលើដំណើរការបោះឆ្នោត។ យើងនៅតែបន្តទទូចឲ្យគ្រប់ភាគីទាំងអស់ ដូចដែលយើងធ្លាប់បានទទូចកន្លងមក ឲ្យចាប់យកឱកាសនេះដើម្បីធ្វើឲ្យដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យដើរឆ្ពោះទៅមុខ»។
ការប្រកាសលទ្ធផលបោះឆ្នោតផ្លូវការចុងក្រោយរបស់គ.ជ.ប.កាលពីថ្ងៃ អាទិត្យកន្លងទៅបានបង្ហាញថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាឈ្នះ៦៨អាសនៈ ដែលអាចបង្កើតរដ្ឋាភិបាលតែម្នាក់ឯងបាន។ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិឈ្នះ៥៥អាសនៈក្នុងចំណោមអាសនៈសរុបក្នុងសភាដែលមានចំនួន១២៣អាសនៈ។ តែគណបក្សសង្គ្រោះជាតិវិញអះអាងថា គឺខ្លួនទេដែកជាអ្នកឈ្នះបានអាសនៈ៦៣ ហើយអាចបង្កើតរដ្ឋាភិបាលម្នាក់ ឯងបាន ប្រសិនបើគណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេសព្រមបង្កើតឲ្យមានគណៈកម្មធិការ ឯករាជ្យស៊ើបអង្កេត ស្រាវជ្រាវអំពីភាពមិនប្រក្រតី។
អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សយូមែនរាយវច (Human Rights Watch) របស់ស.រ.អា.បានទទូចឲ្យក្រុមប្រទេសអ្នកផ្តល់ជំនួយនិងអ.ស.ប.ដាក់សម្ពាធឲ្យមានដំណើរការដោះស្រាយភាពមិនប្រក្រតីនៃការបោះឆ្នោតទាំងមូលឲ្យបានត្រឹមត្រូវ ដោយមានការចូលរួមពីអង្គការឯករាជ្យ ហើយគួរជៀសវាងចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍គាំទ្រការបោះឆ្នោតថា ជាការបោះឆ្នោតអាចទទួលយកបាន ឬជាលទ្ធផលចុងក្រោយនោះ។ លោកប្រេដ អាដាំ (Brad Adams) នាយកអង្គការអង្គការឃ្លាំមើលយូមែនរាយវច បានថ្លែងតាមប្រសាសន៍ដើមរបស់លោកថា៖
«ក្រុមអ្នកផ្តល់ជំនួយគួរតែទទូចឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតនេះឡើង បើពុំដូច្នោះទេ ក្រុមប្រទេសអ្នកផ្តល់ជំនួយនានានឹងក្លាយជាអ្នកផ្សំគំនិតក្នុងរឿងបោកប្រាស់ប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា»។
លោកថ្លែងថា ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតដែលលម្អៀង និងមិនយុត្តិធម៌ រចនាសម្ព័ន្ធមានបញ្ហា ការចោទប្រកាន់រឿងភាពមិនប្រក្រតីដ៏ទូលំទូលាយកើតមានច្រើន ប្រព័ន្ធ ឃោសនាលម្អៀងទៅរកគណបក្សកាន់អំណាចជាដើមនោះហើយដែលជារឿងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លោកផៃ ស៊ីផានបានអះអាងថា សេចក្តីប្រកាសព័ត៌មានរបស់អង្គការយូមែន រាយវចគឺគ្រាន់តែជាគំនិតរបស់អង្គការបរទេសមួយតែប៉ុណ្ណោះហើយមិនមែនជាក្រិត្យក្រមដែលកម្ពុជាត្រូវធ្វើតាមទេ។
ព្រះមហាក្សត្រនៃប្រទេសកម្ពុជាបានកំណត់យកថ្ងៃទី២៣ខែកញ្ញាជាថ្ងៃបើកកិច្ចប្រជុំសភាដំបូងដែលគេគិតថា ជាការបើកផ្លូវឲ្យកម្ពុជាបង្កើតសភាថ្មី និងរដ្ឋាភិបាលថ្មីក្រោយការបោះឆ្នោត៕
